تغذیه و مکمل غذایی در بیماران ام اس – دکتر باغبانیان

بسیاری از صاحب نظران معتقدند تغذیه یکی از عوامل محیطی مهم و تاثیرگذار در پاتوژنز و سیر بیماری ام اس است اما متاسفانه نقش تغذیه در کمک به بیماران ام اس به خوبی مشخص نیست. بسیاری از بیماران ام اس به دنبال درمان‌های طبی مکمل و جایگزین در ام اس می‌باشند و تغذیه یکی از انواع طب مکمل است که حقیقتاً هنوز به جایگاه واقعی خود نرسیده است. افزایش اطلاعات درباره نقش و تاثیر رژیم‌های غذایی بر سیر بیماری ام اس می‌تواند نقش مهمی در کمک به درمان بیماری ام اس داشته باشد.

 

 

در رابطه با تغذیه در بیماران ام اس مطالعات اپیدمیولوژیک زیادی به نقش رژیم‌های پرچرب و کربوهیدرات و رژیم‌های مدیترانه‌ای و پره بیوتیک‌ها و مواد غذایی تاثیرگذار بر فلورنرمال روده، انواع مختلف پروتئین‌ها، چربی‌های غیراشباع امگا۳، امگا۶، محدودیت انرژی و ویتامین‌های D و B پرداخته است اخیراً تئوری میکروب‌های روده‌ای و Gut Microbiome که مستقیماً با نوع رژیم غذایی در ارتباط است در خصوص پاتوژن و علت بیماری ام اس مطرح شده است که می‌تواند موجب پررنگ‌تر شدن نقش و اثر تغذیه در پاتوژنز و حتی علت این بیماری گردد.

 

مکمل‌های ورزشی در بیماران ام اس

این مکمل‌ها به دودسته تغذیه ای و دارویی تقسیم می‌شوند که چنانچه بی رویه و نابجا مصرف شوند می‌توانند عوارض کوتاه مدت و یا بلند مدت خفیف یا کشنده‌ای داشته باشند. قبل از مصرف مکمل‌های ورزشی با پزشک خود مشورت کنید.

 

کراتین

این ترکیب در انتقال ATP تولید شده طی متابولیسم هوازی از میتوکندری به سیتوپلوسم عضله نقش ایفا می‌شود لذا موجب بهبود عملکرد عضلانی می‌شود در ورزش‌های با شدت بالا که حدود ۶ تا ۳۰ ثانیه طول می‌کشد و فواصل ریکاوری کوتاه ۵ تا ۲۰ ثانیه دارد موثر است مثلاً در ورزش‌های تیمی، راکتی، دوهای سرعت و شنا. منابع غذایی آن شامل گوشت ، تخم مرغ و پروتئین‌های حیوانی است رژیم‌های گیاه خواری نمی تواند کمبود این ماده را جبران کند مهم ترین عارضه این ترکیب شامل تهوع و استفراغ و کرامپ عضلانی است در بیماران کلیوی و افراد زیر ۱۸ سال ممنوع است مصرف این مکمل را فقط می‌توان به ورزشکاران حرفه ای که تمرینات را به خوبی پشت سرگذاشته اند توصیه کرد لذا به ورزشکاران جوان و آماتور که می‌توانند با رژیم غذایی و تمرین مداوم به حداکثر کارایی برسند توصیه نمی شود چرا که در کوتاه مدت تاثیری روی خستگی و عملکرد بیماران نداشته ولی با این حال نیاز به مطالعات بیشتری در این زمینه دارد.

 

کافئین

این ترکیب را می‌توان در چای، بخصوص قهوه، شکلات، کولاها و نوشیدنی‌های انرژی زا یافت البته به صورت قرص‌های ۱۰۰ یا ۲۰۰ میلی گرمی هم موجود است. کافئین در مسابقات کوتاه مدت کمتر از ۲۰ دقیقه آن هم در افرادی که تمرین کافی داشته‌اند موثر بوده در افرادی که تمرین نداشته‌اند موثر نبوده است البته در تمرینات طولانی مدت بیش از یک ساعت کارایی را بالا می‌برد لذا با دوز‌های کمتر ۱ تا ۳ میلی گرم به ازای وزن جهت افزایش استقامت کاربرد دارد مکانیسم اثر آن تغییر در درک خستگی و اثر مستقیم بر عضلات است لازم است در دوز‌های کوچکتر حین ورزش استفاده شود مطالعات انجام شده بر روی کافئین اثر قابل توجهی را بر توانایی و خستگی بیماران ام اس نشان نداده است.

 

بتاآلانین

از محصولات آن کارنوزین است که عملکرد آنتی اکسیدان دارد و مشابه بی کربنات‌ها می‌تواند نقش بافری داشته باشد با این تفاوت که بی کربنات یک بافر خارج سلولی است در حالیکه بتاآلانین یک بافر داخل سلولی است در گوشت به ویژه گوشت‌های سفید یافت می‌شود این مکمل اثر خوبی بر روی بیماری ام اس و پارکینسون داشته است.

 

 

هیدروکسی فنیل بوتیرات

متابولیتی از آمینواسید لوسین است نظرات موجود بر نقش آن بر افزایش قدرت عضلات، افزایش توده خالص بدون چربی، افزایش سرعت ریکاوری و کاهش متابولیسم تاکید دارد. این نوع مکمل‌ها که با نام جایگزین قانونی استروئیدها به فروش می‌رسند خطر آلودگی به هورمون‌های ممنوعه داشته لذا توصیه نمی شوند.

 

گلوتامین

فراوانترین آمینواسید آزاد عضلات و پلاسما است. ادعاهایی در خصوص اثر آن در کنترل و سرکوب ایمنی بعد از ورزش شدید و بهبود کارایی در نتیجه افزایش توانایی سیستم بافری خون وجود دارد در خصوص اثر آن بر ایمنی نیاز به مطالعات بیشتری وجود دارد و مطالعات چنین اثری را ثابت نکرده است.

 

کلوستروم

نقش آن در افزایش ایمنی نتایج متغیری داشته است در یک مطالعه بر نقش آن در کاهش علائم عفونت دستگاه تنفسی فوقانی تاکید شده است.

 

کارنیتین

ابتدا کارنیتین را یک ویتامین توصیف می‌کردند اما بعدها مشخص شد در کلیه و کبد ساخته می‌شود بیشتر غذاهای حیوانی حاوی کارنیتین هستند اما در اثر پخت غذا از بین می‌رود و در عضلات اسکلتی و قلب ذخیره می‌شود و در متابولیسم چربی و کربوهیدرات کمک می‌کند نقش آن انتقال اسیدهای چرب زنجیره بلند از غشاء میتوکندری به محل اکسیداسیون است به همین علت به نام چربی‌سوز شناخته می‌شود اما مطالعات چنین اثری را اثبات نکرده است.

 

جینسنگ

این ترکیب در طب سنتی به عنوان از بین برنده خستگی و کاهش سردرد بهبود عملکرد ذهنی و نیروی مقاومت در برابر استرس مطرح شده است اما مطالعات نتوانسته‌اند تاثیری بر کارایی آن نشان دهند.

 

مکمل‌های پروتینی در بیماران ام اس

در بین مکمل‌های تغذیه ای مکمل‌های پروتئینی پرمصرف‌ترین مکمل‌ها می‌باشند که بهتر است این نوع مکملها با املاح و ویتامین‌ها غنی شده باشند. درصد پروتئین در این مکمل‌ها از ۲۵ تا ۹۷ درصد متغیر است نکته مهم آن است که مصرف پروتئین بیش از حد موجب تولید عضله نمی‌شود اما از نظر تئوری پروتئین زیاد در دراز مدت می‌تواند به کلیه آسیب برساند و مسئله آسیب‌های کبدی آن جدی است با توجه به مصرف داروهایی مثل اینترفرون که متابولیسم کبدی دارند امکان تداخل اثر اینترفرون‌ها با اثرات این مکمل‌ها در کبد و کلیه در ام اس می‌تواند جدی باشد لذا توصیه نمی‌شود.

 

تغذیه در کودکان مبتلا به ام اس

اگرچه آمار جامع و دقیقی از میزان شیوع بیماری در کودکان و نوجوانان وجود ندارد اما به نظر می‌رسد حداقل ۲% مبتلایان به ام اس در آمریکا زیر سن ۱۸ سال می‌باشند اگر چه فرم بالغین آن در خانم‌ها شایع‌تر است اما فرم اطفال در پسرها شایع‌تر است عفونت با ویروس EBV (اپشتن بار) و کمبود ویتامین D در استعداد ابتلا به ام اس نقش پررنگ‌تری دارند. درمان حملات در کودکان مبتلا به ام اس با استروییدها و بر اساس وزن بوده کودکان نیز می‌توانند از اینترفرون‌ها استفاده کنند.

 

باید به این نکته مهم توجه کرد که مصرف استروئیدها در کودکان می‌تواند موجب چاقی و پرفشاری خون و دیابت و نیز استوپوروزیس گردد که قطعا نیازمند مداخلات تغذیهای است. طبق مطالعات اخیر چاقی یک ریسک فاکتور برای ابتلای کودکان به ام اس در سنین بزرگسالی است. لازم است این بیماران زیر نظر مستقیم یک متخصص تغذیه باشند. رژیم غذایی توصیه شده بصورت ایجاد تنوع غذایی در رژیم غذایی روزانه و عدم افراط و تفریط و میانه روی در تغذیه، صرفه جویی در مصرف چربی‌ها و شیرینی‌ها و محدود کردن نمک و استفاده از تمام گروه‌های غذایی کاملا توصیه شده است.

 

مکمل‌های ویتامینی در بیماران ام اس

ویتامین‌هایی که در بیماران ام اس استفاده می‌شود شامل ویتامین D ،B6 ،B_۱۲ و آنتی اکسیدانها است کمبود ویتامین D به فراوانی در بیماران ام اس گزارش شده است مصرف روزانه ۶۰۰ تا ۸۰۰ واحد ویتامین D فعال به صورت ویتامین D_۳ توصیه شده است بتاکاروتن و ویتامین‌های C و E به عنوان ویتامین‌های آنتی اکسیدان اثرات مختلف در بهبود عوارض ناشی از ام اس ایفا کرده اند مصرف آن‌ها بر اساس مقدار مجاز توصیه شده روزانه است ویتامین B_۶ معمولادر مکمل‌های مولتی ویتامین موجود است میزان مجاز روزانه ان ۳/۱ تا ۷/۱ میلی گرم برای بالغین در نظر گرفته شده است باید از دوز‌های بالاتر آن اجتناب کرد چرا که می‌تواند موجب خارش و بی حسی و درد گردد . کمبود ویتامین B_۱۲ در ۱۲% بیماران ام اس گزارش شده است کمبود این ویتامین می‌تواند موجب علائمی شبیه بیماری ام اس شود و حتی علائم ام اس را تشدید کند میزان نیاز روزانه توصیه شده آن ۴/۲ میکروگرم است. اطلاعات مفصل‌تر در مورد ویتامین‌ها و ام اس را می‌توانید اینجا مشاهده کنید.

 

مکمل‌های معدنی در بیماران ام اس

این مکمل‌ها شامل سلنیوم و کلسیم و روی است سلنیوم یک آنتی اکسیدان است برخی مطالعات میزان نیاز روزانه توصیه شده آن را ۵۵ میکروگرم عنوان کرده اند. در خصوص کلسیم نقش آن در پیشگیری از خطر استئوپروز در مبتلایان به ام اس بسیار مهم است مصرف روزانه ۱۰۰۰ تا ۱۲۰۰ میلی گرم به صورت مورد نیاز روزانه توصیه شده است نتایج متناقضی در خصوص نقش روی وجود دارد دوز بالای روی موجب کمبود مس می‌شود با توجه به اثرات آن بر سیستم ایمنی مصرف به میزان ۱۱ میلی گرم برای مردان و ۸ میلی گرم برای زنان به صورت روزانه توصیه شده است. اطلاعات مفصل در این زمینه را در صفحه مواد معدنی و ام اس ببینید.

 

گیاهان دارویی در بیماران ام اس

گیاهان دارویی تاثیرات مثبتی بر روی بدن داشته اند اما باید به تداخلات احتمالی با داروهای مصرفی در بیماران ام اس دقت کرد متاسفانه مطالعات کمی بر روی اثر بخشی این داروها بر روند بیماری ام اس انجام شده است یک داروی گیاهی طب چینی بنام Gingko (جینکو) هزاران سال به عنوان یک داروی گیاهی موثر برذهن و آنتی اکسیدان معرفی شده است گفته می‌شود این داروی گیاهی با چهار فاکتور فعال کننده پلاکتی باعث کاهش فعالیت برخی از سلول‌های ایمنی می‌شود.

 

اکیناسه یا سرخال گل برای کاهش زمان وعلائم سرماخوردگی استفاده شده است. با توجه به ارتباط عفونت‌های ویروسی تنفسی با حملات شدی ام اس می‌تواند کمک کننده باشد. از طرفی سرخال گل می‌تواند موجب تحریک سیستم ایمنی شود اگرچه مطالعات کافی بر روی آن انجام نشده است. مطالعات علف کوهی یا چای کوهی را به عنوان یک ضدافسردگی شناخته اند با توجه به شیوع افسردگی در بیماران ام اس می‌تواند کمک کننده باشد. البته چای کوهی تداخلات قابل ملاحظه ای با سایر داروها دارد. نقش سنبل الطیب در بهبود خواب و در نهایت کاهش خستگی بیماران ام اس مطرح شده است. شواهد بر نقش قره قاط در کنترل عوارض گوارشی و عفونت‌های گوارشی تاکید کرده اند که می‌تواند عوارض گوارشی بیماران ام اس را بهبود بخشد. در این زمینه همچنین می‌توانید مطلب گیاهان دارویی و ام اس را مطالعه کنید.

 

اگرچه نقش مکمل‌ها در بیماران ام اس نیاز به مطالعه بیشتری دارد ولی این مکمل‌ها می‌تواند اثرات روانی مثبت بر بیماران ام اس داشته باشد.

 

نقش پروبیوتیک‌ها در ام اس

میکروفلورای روده نقش مهمی در شکل گیری و تکامل و عملکرد سیستم ایمنی ایفا می‌کند. میکروفلورای روده شامل میکروارگانیسم‌ها و میکروب‌های مفیدی هستند که در دستگاه گوارشی انسان زندگی می‌کنند و هرگونه برهم خوردگی در این فلور نرمال می‌تواند موجب عدم تحمل ایمونولوژیک و وقوع ام اس گردد چنانچه با مصرف آنتی بیوتیک‌ها میکروب‌های شایع در روده را تغییر دهیم می‌توانیم در موش‌های آزمایشگاهی تغییرات شبیه یک ام اس مصنوعی را ایجاد کنیم. موش‌های آزمایشگاهی که تمام فلورمیکروبی طبیعی روده ای شان از بین رفته است استعداد بیشتری برای ابتلا به فرم آزمایشگاهی ام اس دارند.

 

نقش رژیم کم چرب در ام اس

این نوع رژیم غذایی ۵۰ سال قبل توسط یک متخصص مغز و اعصاب به نام Swank مطرح شد که شامل مقدار کمی از چربی‌های اشباع شده کمتر از ۱۵ گرم به همراه روغن کبد ماهی کاد است. اثر این نوع رژیم غذایی در بیماری ام اس تایید نشده است.

 

سوتغذیه در بیماران ام اس

یک مطالعه جامع نشان داده است که شیوع سوء تغذیه در بیماران ام اس بالا است و به نظر می‌رسد خیلی بیشتر از شیوع آن در سایر بیماری‌های مزمن است. به نظر می‌رسد اثرات سوء تغذیه و ام اس متقابل است نه تنها سوء تغذیه موجب تحریک ایجاد ام اس می‌شود بلکه خود ام اس می‌تواند موجب سوء تغذیه شود و علاوه بر این سوءتغذیه موجب تشدید علائم بالینی در بیماران ام اس می‌گردد کمبود کلسیم، منیزیوم، ویتامین D، آهن و اسید فولیک به دنبال سوء تغذیه می‌تواند موجب بدتر شدن علائم بیماری ام اس گردند. به همین خاطر رژیم غذایی سخت و نامناسب جهت لاغری می‌تواند مشکلات جدی برای بیماران ام اس را موجب شود لذا این نوع رژیم‌ها غذایی لازم است زیر نظر یک متخصص تغذیه و به صورت علمی انجام شود.

 

نقش رژیم مدیترانه ای در ام اس

در این رژیم غذایی افراد تشویق می‌شوند که میوه‌جات و سبزیجات تازه و انواع مغزها را مصرف کرده به صورت هفتگی از ماهی و تخم مرغ و ماکیان و نخود و لوبیا و عدس و کلاً حبوبات استفاده کرده گوشت قرمز و غذای حاوی چربی حیوانی فراوان را محدود کنند. به نظر می‌رسد این نوع رژیم غذایی اثرات تکمیلی و مفیدی بر درمان بیماری ام اس می‌گذارد اگرچه مطالعات بیشتری در این فرض لازم است.

 

یکی از مدارکی که به تبع رژیم مدیترانه ای مطرح شده است شیوع کم بیماری ام اس در هندوستان است که رژیم مدیترانه ای در آن رایج است به نظر می‌رسد این نوع رژیم غذایی فلورنرمال روده ای را به سمت کنترل فرایندهای خودایمنی سوق می‌دهد. اما نکته ای که در تناقض با این رژیم است نقش ویتامین D در پاتوژنز این بیماری است رژیم‌های مدیترانه ای نمی توانند کمبود ویتامین D را جبران کنند با این وجود به نظر می‌رسد در هندوستان این مشکل را با مصرف همزمان شیر و لبنیات اصلاح می‌نمایند.

 

دکتر سید محمد باغبانیان متخصص مغز و اعصاب و فلوشیپ ام اس عضو هیات علمی دانشگاه علوم پزشکی مازندران