پیوند سلول های بنیادی خونساز HSCT
پیوند سلول های بنیادی خونساز یا HSCT یک درمان بسیار امیدوار کننده برای ام اس است، اما از سوی دیگر بسیار هم تهاجمی است. این بدان معناست که با خطرات زیادی همراه است و برای انجام این درمان عوامل زیادی باید در نظر گرفته شود.
اگر به دنبال انجام HSCT هستید، توصیه می‌کنیم در مورد اینکه آیا این روش درمانی مناسب شما هست یا خیر، با متخصص مغز و اعصاب خود صحبت کنید. در حال حاضر این درمان در ایران بسیار محدود و مختص پژوهش است و به صورت کلی انجام نمی‌شود. از اعتماد به افراد سودجو و کلاهبردار در این زمینه پرهیز کنید و موارد مربوط به درمان را از طریق پزشک خود دنبال کنید.
سلول های بنیادی به سه دسته سلولهای بنیادی خونساز HSC، سلولهای بنیادی مزانشیمی MSC و سلولهای بنیادی عصبی NSC تقسیم می‌شوند. برای اطلاعات بیشتر درمورد انواع سلولهای بنیادی بد نیست مطلب سلولهای بنیادی را مطالعه کنید.
آیا من واجد شرایط انجام پیوند سلول های بنیادی خونساز هستم؟
HSCT از نظر سازمان بهداشت بریتانیا (NHS) تایید شده و برای افرادی که معیارهای پزشکی کاملاً مشخصی دارند، در دسترس است. این معیارها براساس دستورالعمل‌های سازمان پیوند خون و مغز استخوان اروپا (EBMT) برای انجام HSCT تعیید شده است، اما ممکن است از مرکز به مرکز دیگر کمی متفاوت باشد.
از آنجا که HSCT سیستم ایمنی بدن را هدف قرار می‌دهد، لازم است مدارکی در مورد التهاب فعال (ضایعات جدید مشهود در MRI) داشته باشید تا پزشکان شما را برای معالجه به سازمان بهداشت بریتانیا ارجاع دهند.
شواهد نشان می‌دهند که بهترین عملکرد HSCT در افرادی است که مبتلا به ام اس عود کننده هستند، کمتر از ۴۵ سال دارند، نمره EDSS (مقیاس وضعیت ناتوانی) ۵.۵ یا کمتر دارند و کمتر از ۱۰ سال سابقه ابتلا به ام اس را دارند.
اینکه چه کسی واجد شرایط انجام این روش درمانی است، با مراکز پیوند سلول های بنیادی خونساز در شفیلد و لندن کمی متفاوت است. اما از نظر هر دو مرکز، درمان در بیماری مناسب است که:
- در سن ۱۸-۵۶ سالگی است.
- بیماری او با استفاده از معیارهای معروف به مک دونالد تشخیص شده است. (تست‌های عصبی در مطب پزشک، MRI، تست‌های پتانسیل‌های برانگیخته، آزمایش مایع نخاعی و آزمایش‌های خون)
- علائمی دارد که نشان می‌دهد ام اس آنها “فعال” است. این بدان معناست که علی رغم اینکه او از درمان‌های تعدیل کننده بیماری (DMTها) استفاده می‌کرده، در دوازده ماه گذشته حداقل دو عود یا ضایعه (پلاک ام اس) مشهود در MRI داشته است.
- به حداقل یکی از درمان‌های تعدیل کننده بیماری با اثر بالا پاسخ نداده است (از جمله ناتالیزومب یا آلمتوزومب)
- دارای نمره EDSS بین ۰ – ۶.۵ است (برای پیاده روی به دو عصا یا واکر غلتکی نیاز دارد).
برای افرادی که مبتلا به ام اس عود کننده هستند، علاوه بر موارد فوق، موارد زیر هم باید صدق کند:
- اسناد و مدارکی مبنی بر اینکه درمان‌های تعدیل کننده بیماری پس از شش ماه از شروع درمان، بی‌تاثیر بوده‌اند. لازم است که دچار حمله شده باشید، ضایعات جدید یا رو به رشد در اسکن MRI شما مشهود باشد و یا نمره EDSS شما بالا رفته باشد، که ثابت شود ام اس شما رو به وخامت است.
- در صورت وجود علائم التهاب فعال (یا عود یا ضایعات در MRI) ممکن است افرادی که مبتلا به ام اس پیشرونده زودرس هستند نیز واجد شرایط این درمان قرار گیرند.
طی درمان پیوند سلول های بنیادی خونساز چه اتفاقاتی رخ می‌دهد؟
هرکسی که برای انجام HSCT اقدام می‌کند، ابتدا توسط تیم متخصص در مرکز درمانی مورد بررسی قرار می‌گیرد.
این درمان با داروها شروع می‌شود تا سلول های بنیادی خونساز را ترغیب به ترک مغز استخوان و ورود به خون شما کند. این به بسیج سازی معروف است و به آنها امکان جمع آوری شدن می‌دهد. علائم بیماری ام اس می‌تواند در این مرحله به طور موقت بدتر شود. حدود ۱۰ روز بعد، هنگامی که سلولهای بنیادی کافی در خون شما جمع شد،ً طی روشی این سلول‌ها برداشته و ذخیره می‌شوند.
در مرحله بعد، شیمی درمانی تزریقی برای از بین بردن سیستم ایمنی بدن انجام می‌گردد. این قسمت از درمان می‌تواند چند روز طول بکشد. شیمی درمانی ممکن است پاک کننده (که سیستم ایمنی بدن را کاملاً از بین می‌برد) یا غیر پاک کننده (که بخشی از سیستم ایمنی بدن را از بین می‌برد) باشد. عوارض جانبی شیمی درمانی شامل حالت تهوع و استفراغ است، بنابراین ممکن است برای کنترل این مشکل داروهایی به شما داده شود.
سرانجام، سلولهای بنیادی شما با سرم به خون شما منتقل می‌شوند تا به ساخت و تنظیم مجدد سیستم ایمنی بدن کمک کنند. این کار معمولاً چند روز پس از شیمی درمانی انجام می‌شود، پس از اینکه داروها سیستم ایمنی شما را پاک کردند.
سلولهای بنیادی در طی ۱۰ تا ۳۰ روز پس از پیوند، سلولهای جدید خون و ایمنی را می‌سازند. از آنجا که سیستم ایمنی بدن شما هنوز کار نمی کند، به احتمال زیاد در این مدت به عفونت مبتلا خواهید شد. شما معمولاً برای حمایت در برابر عفونت‌ها تحت درمان آنتی بیوتیک‌ها و تزریق خون قرار خواهید گرفت.
هرکسی که پیوند سلول های بنیادی خونساز انجام می‌دهد، مجبور است دوره ای که سیستم ایمنی بدنش در حال بازسازی است (حدود یک ماه) را در اتاقی ایزوله بگذراند. این انزوا می‌تواند سخت و چالش برانگیز باشد.
HSCT یک درمان تهاجمی است، بنابراین بهبودی می‌تواند مدتی طول بکشد. به طور معمول، افراد برای بهبودی از HSCT بین ۳ تا ۶ ماه زمان نیاز دارند. اما برای برخی افراد، بهبودی کامل بیش از یک سال طول می‌کشد.
باید‌های بعد از درمان پیوند سلولهای بنیادی خونساز
- واحد پیوند باید ۲ سال اول بعد از پیوند و در صورت نیاز تا مدت زمان بیشتر، نظارت سرپایی منظم را ترتیب دهد.
- بیماران باید بتوانند خود را به صورت شبانه روزی به سازمان خون یا بخش‌های دیگری که با فرایند پیوند سلولهای بنیادی آشنا هستند، مراجعه کنند.
- خطر ابتلا به عفونت برای مدت طولانی پس از HSCT وچود دارد و مصرف آنتی بیوتیک‌ها برای ماه‌ها و یا حتی گاهی بیشتر از چندین ماه توصیه می‌شود.
- نظارت طولانی مدت توسط داده‌های بیمار که توسط سازمان ثبت اروپایی پیوند مغز استخوان نگهداری می‌شود، پشتیبانی شود.
خطرات و عوارض پیوند سلولهای بنیادی خونساز چیست؟
HSCT نتایج بسیار مثبتی را نشان داده است، اما این یک درمان تهاجمی است که نسبت به سایر درمان‌های تعدیل کننده بیماری (DMTها) خطرناک‌تر است. این بدان معنی است که با خطرات و عوارض کوتاه مدت و بلند مدت همراه است. شامل:
- افزایش طولانی‌مدت خطر ابتلا به عفونت‌ها
- افزایش خطر ابتلا به سرطان و شر سایر شرایط خود ایمنی مانند تیروئیدیت
- یائسگی زودرس
- مشکلات در باروری
شیمی‌درمانی عوارض جانبی خاص خود را نیز دارد. این موارد شامل افزایش خطر خونریزی و کبودی، خستگی، کاهش اشتها و ریزش مو است.
برای افرادی که قبل از عمل پیوند از ناتوانی بالاتری برخوردار هستند، شیمی درمانی می‌تواند مضرات بیشتری نسبت به فوایدش داشته باشد. درمان‌های شیمی درمانی می‌توانند باعث بدتر شدن تحرک و بدتر شدن عملکرد اعصاب آنها شوند.
براساس یک ثبت اروپایی، یک یا دو نفر از هر ۱۰۰ نفر (۱.۳ درصد)) از افرادی که پیوند سلولهای بنیادی خونساز انجام دادند (در کارآزمایی‌های بالینی)، در نتیجه درمان جان باختند. اما از سال ۲۰۰۵، میزان مرگ و میر به ۱ نفر در ۳۳۰ نفر رسید (۰.۳ درصد).
مزایای پیوند سلولهای بنیادی خونساز چیست؟
آزمایشات بالینی HSCT نشان داده است که این درمان قادر است عودهای ام اس (حملات) را کاهش دهد (عمدتاً برای مبتلایان به ام اس عود کننده). برای برخی از افراد علائم تثبیت شده یا بهتر می‌شوند، یا ناتوانی آنها بهبود می‌یابد. اما این پیشرفت‌ها همیشه ماندگار نیستند.
برای مبتلایان به ام اس پیشرونده، ما در افرادی که در اوایل ورود به این دوره ام اس هستند و هنوز التهابات مشهود در اسکن MRI یا شکل حملات خود دارند، نتایج دلگرم کننده‌ای از درمان پیوند سلولهای بنیادی خونساز مشاهده کرده‌ایم. در تحقیقاتی مشاهده شد که پیوند سلول های بنیادی خونساز باعث کاهش سرعت وخیم‌تر شدن ام اس در معدود افراد دارای ام اس پیشرونده ثانویه می‌شود.
متأسفانه، پیوند سلولهای بنیادی خونساز برای آن دسته از افراد مبتلا به ام اس پیشرونده که دیگر علائم التهابی نشان نمی‌دهند و ناتوانی بالایی دارند، بی تاثیر بوده است.
منبع:
